सतराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात गद्यलेखनाला बहर

 सतराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात गद्यलेखनाला बहर

शाहिरी वाङ्मयात होनाजी बाळा, सगनभाऊ, प्रभाकर, परशराम, रामजोशी, अनंतफंदी यांच्या लावण्या आणि पोवाड्यांनी अस्सल मराठमोळ्या जीवनाचे दर्शन घडविले. सतराव्या शतकाच्या उत्तरार्धात मराठीत गद्यलेखनाला बहर आला. बखर वाङ्मय हे महाराष्ट्र सारस्वताचे एक विलोभनीय लेणे आहे. बखर वाङ्मयातून धर्मनिष्ठा, राष्ट्रनिष्ठा, उच्च जीवनमूल्ये यांची प्रचिती, स्वामीनिष्ठा अशा प्रेरणांनी लेखन केले. मल्हार रामराव चिटणीस यांनी छत्रपती शिवाजी, संभाजी महाराज, थोरले राजाराम, थोरले शाहू महाराज, छत्रपती धाकटे रामराजे, धाकटे शाहू यावर बखरलेखन केले. रामचंद्रपंत अमात्य यांनी रचलेले ‘आज्ञापत्र’ आणि शिवाजी महाराजांनी आवर्जून तयार करवून घेतलेला ‘राज्यव्यवहार कोश’ मराठी साहित्यात महत्वाचे ठरतात.

   ख्रिस्तीधर्मीय साहित्यिकांनी मराठी वाङ्मयनिर्मिती केलेली दिसते. फादर स्टीफन्स यांनी 'ख्रिस्तपुराण' लिहिले. त्याचबरोबर फादर क्रुवा, पेद्रोज, जोसेफ, मिगेल, रिबैरू यांनीही मराठीत साहित्यनिर्मिती केली. मराठी जैन साहित्याचा विचार करता पुष्पदंत- 'णायकुमारचरिउ', ब्रह्मगुणदास-'श्रेणिकचरित्र', गुणकीर्ती-'धर्मामृत', जिनदास- 'हरिवंशपुराण' हे ग्रंथ लिहिले.

    १८७४ ते १९२० या कालखंडात विष्णुशास्त्री चिपळूणकर,टिळक,आगरकर, लोकहितवादी,महात्मा फुले,न्यायमूर्ती रानडे हे सामाजिक,राजकीय,धार्मिक आणि  आर्थिक विचार प्रसृत करीत होते,त्याच काळात केशवसुतांनी आपल्या काव्यरचनेला प्रारंभ केला.नव्या कवितेचे सर्व विशेष त्यांच्या काव्यात आलेले दिसतात. ना.वा.टिळक, गोविंदाग्रज, रेंदाळकर, बालकवी, चंद्रशेखर, भा.रा.तांबे, वि.दा. सावरकर, साने गुरुजी, माधव ज्युलियन, बा.भ.बोरकर, बा.सी.मर्ढेकर, पु.शि.रेगे, विंदा करंदीकर, मंगेश पाडगावकर, वसंत बापट, ग.दि.माडगूळकर, ना.धों.महानोर, बहिणाबाई चौधरी, इंदिरा संत, कुसुमाग्रज, वसंत बापट, शांता शेळके, प्र.के.अत्रे, मुक्तिबोध, खानोलकर, दिलीप चित्रे, नारायण सुर्वे, ना.सी.फडके, वि.स.खांडेकर, भालचंद्र नेमाडे, विजय तेंडुलकर या साहित्यिकांनी मराठी सारस्वतात मोलाचे योगदान दिले.

              १८७४  ते १९२०  या कालखंडात मराठी रंगभूमीच्या क्षेत्रात अण्णासाहेब किर्लोस्कर, गोविंद देवल, श्रीपाद कोल्हटकर, कृष्णाजी खाडीलकर, राम गडकरी आदी नाटककारांनी संगीत नाटके लिहिली, रंगभूमीवर आणली. हा कालखंड मराठी रंगभूमीच्यादृष्टीने सुवर्णयुग मानला  जातो.