श्रीक्षेत्र भीमाशंकर आणि सिंहगड किल्ला परिसर विकास आढावा,जिवाजी महालेंच्या स्मारकाचे काम तातडीने पूर्ण करावे

 श्रीक्षेत्र भीमाशंकर आणि सिंहगड किल्ला परिसर विकास आढावा

श्रीक्षेत्र भीमाशंकर विकास आराखडा आणि  सिंहगड किल्ला समर्ग संवर्धन विकास आराखड्याचाही बैठकीत आढावा घेण्यात आला. श्रीक्षेत्र भीमाशंकर आणि सिंहगड किल्ल्याचे आध्यात्मिक, ऐतिहासिक महत्व लक्षात घेऊन नवीन विकासकामे करण्यात यावी. हे करताना मंदिर आणि किल्ला परिसराचे ऐतिहासिक, प्राचीन सौंदर्य कायम राहील, याची पूर्ण काळजी घ्यावी, अशा सूचनाही उपमुख्यमंत्री अजित पवारा यांनी दिल्या.

जिवाजी महालेंच्या स्मारकाचे काम तातडीने पूर्ण करावे

किल्ले प्रतापगडाखाली छत्रपती शिवाजी महाराज आणि अफजलखान यांच्या ऐतिहासिक भेटीच्यावेळी अतुलनीय शौर्य, साहस आणि निष्ठेचे दर्शन घडविणारे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे मावळे, जिवाजी महाले यांच्या प्रतापगड पायथा परिसरातील पुतळा आणि स्मारकाचे काम तातडीने पूर्ण करावे, अशा सूचनाही उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी बैठकीत संबंधित अधिकाऱ्यांना दिल्या.

मानवविज्ञान संग्रहालय भेट

 मानवविज्ञान संग्रहालय भेट

* पिकनिक दिनानिमित्त उपक्रम

आज 'नॅशनल पिकनिक दिन'. त्याचेऔचित्य साधून 'भवताल फाउंडेशन' तर्फे सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठातील मानवविज्ञान संग्रहालय 

(Anthropology Museum) पाहण्याची, समजून घेण्याची संधी देण्यात येणार आहे. 

ही आगळी ज्ञानवर्धक सहल शनिवारी (२६ एप्रिल) सकाळी ९.१५ ते ११ या वेळात होणार आहे.

भेट कशासाठी?
* मानवाच्या उत्क्रांतीचा इतिहास, कालखंड, प्राचीन संस्कृती, जीवनशैली, सामाजिक
संरचना, ऐतिहासिक घटना आणि विकास समजून घेण्यासाठी.
* या विषयावर चर्चा.
* ध्वनी चित्रफीत (फिल्म) पाहणे.

(या उपक्रमांतर्गत पहिल्या ४० नोंदणीधारकांना सहभागी होता येईल.)

नाव नोंदणीसाठी लिंक:
https://forms.gle/svunkvN3DMfiybsw9

अधिक माहितीसाठी:
8421603929

bhavatalfoundation@gmail.com

• भवताल फाउंडेशन

--

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

पाचाड येथे रायगड विकास प्राधिकरणाच्या माध्यमातून सोयी सुविधांची उभारणी

 पाचाड येथे रायगड विकास प्राधिकरणाच्या

माध्यमातून सोयी सुविधांची उभारणी

-         सांस्कृतिक कार्य मंत्री आशिष शेलार

मुंबई, : रायगड किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या पाचाड येथील राजमाता जिजाऊ समाधीस्थळी रायगड विकास प्राधिकरणाच्या माध्यमातून सर्व सोयी सुविधांची उभारणी करण्यात येत असल्याची माहिती सांस्कृतिक कार्यमंत्री ॲड आशिष शेलार यांनी विधानपरिषदेत दिली.

            सदस्य मिलिंद नार्वेकर यांनी उपस्थित केलेल्या प्रश्नाला उत्तर  देताना शेलार बोलत होते. यावेळी सदस्य विरोधी पक्ष नेते अबादास दानवे, सदस्य प्रवीण दरेकर यांनी चर्चेमध्ये सहभाग घेतला.

            रायगड किल्ला आणि परिसराच्या विकासासाठी रायगड विकास प्राधिकरणाची स्थापना करण्यात आल्याची माहिती देऊन सांस्कृतिक कार्य मंत्री शेलार म्हणाले की, रायगड विकास प्राधिकरणास शासनाने 600 कोटींचा निधी दिला आहे. हा निधी त्यांच्याकडे वर्गही करण्यात आला आहे. पाचाड येथील राजमाता जिजाऊ यांच्या समाधीस्थळाची जागा आता भारतीय पुरातत्व विभागाकडे आहे. त्यांचे निकष आणि नियमांनुसार या परिसरात  सोयी सुविधा उभारण्यासोबतच सुशोभिकरणाचे काम करण्यात येत आहे. तसेच रायगडचा परिसर जागतिक वारसास्थळ म्हणून जाहीर होण्याच्या अंतिम टप्प्यात आले. त्यामुळे याठिकाणी जागतिक दर्जाच्या सोयी सुविधा उभारण्यात येत आहेत. यामध्ये पाचाडच्या परिसराचाही समावेश आहे. जवळच उपलब्ध असलेल्या पर्यटन विभागाच्या जागेमध्येही पर्यटकांसाठी सुविधा निर्माण करण्यात येतील. तसेच सातारा जिल्ह्यातील संगम माहुली येथील छत्रपती शाहू महाराज यांची समाधी आणि महाराणी ताराराणी यांच्या समाधीस्थळाचेही संवर्धन करण्यात येणार आहे. सिंदखेडराजा येथील राजमाता जिजाऊ यांच्या जन्मस्थळाचे जतन आणि सवंर्धन करण्यात येत असल्याची माहितीही सांस्कृतिक कार्य मंत्री शेलार यांनी दिली.

श्री. कमलेश्वर महादेव मंदिर* श्रीनगर, जिल्हा पौडी गढवाल, उत्तराखंड

 *श्री. कमलेश्वर महादेव मंदिर* 

श्रीनगर, जिल्हा पौडी गढवाल, उत्तराखंड 

    

संकलन - सुधीर लिमये पेण 

देवप्रयाग पासुन ४८ किमी अंतरावर किर्तिमुख त्यानंतर पांच किमी अंतरावर श्रीनगर हे गांव आहे. या गांवाचे धार्मिक महत्व आहे ते म्हणजे तेथील कमलेश्वर महादेव मंदिर.

  

रावण वधानंतर श्रीराम या परिसरात आले, तेव्हा येथील प्रसन्न वातावरण व वनश्री पाहुन काही दिवस येथे रहावे असा मोह झाला. येथील शंकराचे मंदिर पाहुन 'सहस्त्राक्ष' स्वरूपातील प्रदोष काळी शंकराची पुजा करावी व सहस्त्रकमले वहावी अशी इच्छा झाली. त्यासाठी सहस्त्रकमले गोळा केली व पुजेस सुरूवात केली. 

शिवपुजनात मग्न असलेल्या श्रीरामांची परिक्षा घेण्याचे भगवान शंकरांनी ठरविले. पुजेसाठी आणलेल्या सहस्त्रकमलापैकी एक कमळ भगवान शंकरांनी लपवुन ठेवले. श्रीरामांनी ९९९ कमळे वाहिली व हजारावे फुल पाहतात तर तेथे एक ही फुल शिल्लक नव्हते. प्रदोष काल संपायला थोडाच अवधी शिल्लक असल्याने श्रीरामांनी आपला उजवा डोळा लगेच काढुन वाहण्याचे ठरविले, हे भगवान शंकरांच्या लक्षात येताच त्यांनी तेथे हजारावे फुल ठेवले व आपण त्यांच्या शिवभक्तीवर प्रसन्न आहोत असे सांगितले.  तेव्हापासुन या मंदिराला कमलेश्वर महादेव मंदिर म्हणतात. 

त्या दिवशी वैकुंठ चतुर्दशी होती. तेव्हापासुन वैकुंठ चतुर्दशीला मोठी यात्रा भरते. या यात्रेचे वैशिष्ट्य म्हणजे या यात्रेला संतानहीन मातापिता रात्री तुपाचा पेटता दिवा हातात धरून संपुर्ण रात्रभर, या मंदिराच्या प्रदक्षिणा मार्गावर उभ्या असतात. ज्यांच्या हातातील दिवा रात्रभर तेवत राहतो, त्यांची प्रार्थना परमेश्वरांनी ऐकली असे समजतात. त्यांना संतती होते अशी श्रध्दा आहे. त्याला 'खडा दिपक पुजन' असे म्हणतात. त्याची वेळ मंदिर व्यवस्थापनातर्फे अगोदर काही दिवस जाहीर केली जाते. 

                                                 

माहिती:

१) 'मथुरा ते केदार' रा.का.बर्वे,पुणे

२) गुगलच्या सहकार्याने    

      

   

श्री. पुरुषोत्तम लेले, पुणे

शिवरायांचे दहा किल्ल्यांची करा भ्रमंती

 

भवताल

 भवताल मासिक : जून २०२४ अंक प्रसिद्ध !

नमस्कार.

"भवताल मासिका"चा जून २०२४ चा अंक प्रसिद्ध झाला असून, त्यात पुढील विषयांचा समावेश आहे.

• भूजलाच्या नव्या वाटा

(डॉ. हिमांशू कुलकर्णी)

आपण भूजलाचा वारेमाप उपसा करीत आहोत. मात्र, उपशाच्या प्रमाणात जलपुनर्भरण होत नाही. शाश्वत पाणी मिळण्यासाठी भविष्यात आपल्याला वैज्ञानिक मार्गांनी पराकाष्ठा करावी लागणार आहे. भूजलाच्या नव्या वाटांचा शोध घ्यावा लागणार आहे. अन्यथा ‘तिसरे महायुद्ध पाण्यासाठी होईल’ हा अंदाज खरा ठरेल... याबाबत वस्तुस्थिती मांडणारा लेख.

• पाऊस... तेव्हाचा आणि आताचा !

(प्रा. डॉ. एस. आर. यादव)

पावसाळा... सृष्टीचे जीवनचक्र अव्याहतपणे चालवणारा सर्जनाचा ऋतू! पाऊस वर्षानुवर्षे पडतोय. तो अनुभवण्याची पद्धत मात्र बदलतेय. लहानपणी थय-थय नाचत येणारा

तुफान पाऊस मी अनुभवलाय अन् काळानुसार पावसाळ्यातील विलोभनीय दृष्य दृष्टीआड होताना, अवतीभवतीची जैवविविधता नष्ट होतानाही मी पाहतोय. गेल्या ३० वर्षांत बदललेल्या पावसाच्या अनेक रूपांचा मी साक्षीदार आहे! सांगताहेत, आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे वनस्पतीशास्त्रज्ञ प्रा. डॉ. एस. आर. यादव.

• निसर्गातील भन्नाट शाळा

(ओवी थोरात)

निसर्ग शिक्षण आणि शाळेत शिकवले जाणारे पर्यावरणशास्त्र यांच्यामध्ये फरक मुख्यतः शिकवण्याच्या आणि शिकण्याच्या पद्धतीत असतो. शाळेत पुस्तक हेच महत्त्वाचे साधन असते. मग परीक्षाही असते. निसर्ग शिक्षण मात्र निरीक्षण आणि अनुभव यांचा जास्त वापर करून घेते. अशाच एका भन्नाट निसर्गशाळेची आगळी-वेगळी गोष्ट! 

• भिजणे आणि पाऊस मोजणे

(अभिजीत कुलकर्णी)

या पावसाळ्यात तुम्हाला आनंद अन् ज्ञान देणारं काहीतरी भन्नाट करायचंय का? तर मग तुम्ही 'भवताल'च्या भिजूया आणि 'भिजूया आणि मोजूया' या उपक्रमात नक्की सहभागी व्हा. त्या अंतर्गत महाराष्ट्राच्या सर्व भागांतील लोक मिळून दररोज पाऊस मोजत आहोत, वेगवेगळी निरीक्षणे घेत आहेत. या आगळ्या-वेगळ्या उपक्रमाविषयी...

• इको अपडेट्स

अवतीभवतीच्या पर्यावरणीय घटनांचा आढावा.

• भवताल बुलेटीन

'भवताल'चे विविध उपक्रम व घडामोडींची माहिती देणारे सदर...

...

सोबत अंकाची पीडीएफ प्रत, कव्हर आणि नावनोंदणी करण्यासाठीची लिंक शेअर करत आहोत. कव्हर व नावनोंदणीची लिंक आपल्या संपर्कात शेअर करावी आणि नावनोंदणी करण्याचे आवाहन करावे.

नावनोंदणीसाठी लिंक:

https://www.bhavatal.com/connectus/masik-nondani-information

(आपण २०२४ या वर्षाची वर्गणी भरली नसल्यास रु. ५९० इतकी वार्षिक वर्गणी भरावी, जेणेकरून आम्हाला "भवताल"चा दर्जा यापुढेही टिकवण्यास मदत होईल.)

वर्गणी भरण्यासाठी,

G-pay: 9822840436

UPI: abhighorpade@okhdfcbank

- संपादक

कड्यावरूनी घेवु नी उड्या

 

अफलातून मेघालय एक्सप्लोर करायचाय??

 अफलातून मेघालय एक्सप्लोर करायचाय??

• ३ - ८ ऑगस्ट या तारखा राखून ठेवा

मान्सूनच्या काळात "भवताल" ने जगातील सर्वाधिक पावसाचा मेघालय एक्सप्लोर करण्याचं पक्कं केलं आहे. तारखा राखून ठेवा- ३ ते ८ ऑगस्ट २०२४.

विशेष आकर्षण:

• जगातील सर्वोच्च पावसाची दोन ठिकाणे- चेरापुंजी आणि मौसिनराम.

• लोकांनी ८०० वर्षांपासून राखलेले 'सॅक्रेड फॉरेस्ट'.

• झाडांच्या मुळांपासून बनवलेले नैसर्गिक पूल.

• शेकडो मीटर लांबीच्या नैसर्गिक गुहा, त्यातील कोट्यवधी वर्षांपूर्वीचे जीवाश्म.

• जमिनीवर उतरणारे ढग, शुभ्र झरे - धबधबे.

• मेघालयातील लोक, संस्कृती आणि निसर्ग.

• रिव्हर ट्रेल, ट्रेक आणि जंगलातली भटकंती.

• आशिया खंडातला सर्वात स्वच्छ गाव.

...हे सारं अभिजित घोरपडे यांच्यासोबत एक्सप्लोर करण्याची संधी!

अधिक माहिती व नाव नोंदणीसाठी:

https://bhavatal.com/Ecotour/Cherrapunjee2024

संपर्क:

9545350862 / bhavatal@gmail.com

Let's

Celebrate monsoon 

@Meghalaya

--

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

अवजड आवघड प्रवास तार पहा

 

 भवताल मासिक: मे २०२४ अंक !

नमस्कार.

"भवताल मासिका" चा मे २०२४ चा अंक प्रसिद्ध झाला असून त्यात पुढील विषयांचा समावेश आहे.

• पाण्याचे पूर्व-नियोजन मगच विकास (राजेंद्र पवार)

महाराष्ट्राच्या विविध भागांतील एकूण पाणी उपलब्धी, पाण्याची नेमकी सद्यस्थिती, भविष्यातील वाढती मागणी, आत्ताच लागलेली संकटांची चाहूल, त्याचे दुष्परिणाम व त्यावरील सुरू असलेले उपाय आदींबाबत वस्तुस्थिती मांडणारा लेख.

• प्रदूषणाच्या विळख्यात वनस्पती! (डॉ. रोहन शेट्टी)

झाडांच्या वाढीवर औद्योगिक वायू प्रदूषणाचा गंभीर परिणाम होत असल्याचे हे पुणेकर संशोधक डॉ. रोहन शेट्टी यांच्या टीमने युरोपमध्ये केलेल्या संशोधनाअंती सिद्ध केले आहे. त्या अनुषंगाने प्रदूषण झाडे आणि पर्यावरण यांची मांडणी करणारा लेख.

• वनस्पतींचे नाव किती महत्त्वाचे? (सुनील भोईटे)

अलीकडे काही मंडळी वनस्पतींना वेगळीच नावे देत आहेत. त्यामुळे मूळ नावे मागे पडून वनस्पतींची ओळख पुसली जाण्याची शक्यता आहे. वनस्पतींच्या नावाची ही आगळीवेगळी, पण अतिशय महत्त्वाची गोष्ट! 'भवताल' मंचावरील हा नवा उपक्रम...

• वासुकीच्या निमित्ताने... (भवताल टीम)

पृथ्वीवर कधीकाळी महाकाय सापांचा मुक्त वावर होता हे जिवाश्मांच्या अभ्यासावरून उघडकीस आले. हे संशोधनाबद्दल आणि प्राचीन काळातील सापांबद्दल मांडणी करणारा लेख.

• असे झाले भवताल गेट-टुगेदर

पर्यावरणासाठी काही करायचंय... या तळमळीतून २०१५ मध्ये ‘भवताल’ नावाचं एक बीज रोवलं. त्याचे रूपांतर एका डेरेदार वृक्षात झाले आहे. या वृक्षाला जोपासण्यासाठी अनेक हात हिरीरिने पुढे सरसावले. या सर्वांसाठी १८ मे २०२४ हा दिवस संस्मरणीय ठरला. निमित्त होते, ‘भवताल’च्या आगळ्या-वेगळ्या गेट-टुगेदरचे!

• इको अपडेट्स

(अवतीभवतीच्या पर्यावरणीय घटनांचा आढावा.)

...

सोबत अंकाची पीडीएफ प्रत, कव्हर आणि नावनोंदणी करण्यासाठीची लिंक शेअर करत आहोत. कव्हर व नावनोंदणीची लिंक आपल्या संपर्कात शेअर करावी आणि नावनोंदणी करण्याचे आवाहन करावे.

नावनोंदणीसाठी लिंक :

https://www.bhavatal.com/connectus/masik-nondani-information

(आपण २०२४ या वर्षाची वर्गणी भरली नसल्यास रु. ५९० इतकी वार्षिक वर्गणी भरावी, जेणेकरून आम्हाला "भवताल"चा दर्जा यापुढेही टिकवण्यास मदत होईल.)

वर्गणी भरण्यासाठी,

G-pay: 9822840436

UPI: abhighorpade@okhdfcbank

• संपादक

--

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

*"ll🔆👆ll"* *"सिर्फ एक नदी ने दो देशों को अलग-अलग कर रखा हैं..!!"* *"ll🔰♻️♻️🔰ll"*

 *"ll🔆👆ll"*

*"सिर्फ एक नदी ने दो देशों को अलग-अलग कर रखा हैं..!!"*

    *"ll🔰♻️♻️🔰ll"*

*"ll🔆👆ll"* *"सिर्फ एक नदी ने दो देशों को अलग-अलग कर रखा हैं..!!"* *"ll🔰♻️♻️🔰ll"*

 *"ll🔆👆ll"*

*"सिर्फ एक नदी ने दो देशों को अलग-अलग कर रखा हैं..!!"*

    *"ll🔰♻️♻️🔰ll"*

शेत नांगरताना असं काही सापडलंय??

 शेत नांगरताना असं काही सापडलंय??

- तुमच्यासाठी खास कोर्स "पुरातत्वशास्त्राची ओळख"

कल्पना करा, शेत नांगरत असताना एक महत्त्वाचा पुरातत्वीय पुरावा सापडतो आणि त्याच्यावरून आपल्या इतिहासाबद्दल भन्नाट काहीतरी उघडकीस येतं...? ही कल्पनाच कमालीची रोमंचित करणारी आहे.

तुम्हाला आश्चर्य वाटेल. पण खरंच असं प्रत्यक्षात घडलंय, एकदा नव्हे तर अनेकदा! आतापुरतं एक उदाहरण महाराष्ट्रातलं, तर एक महाराष्ट्राच्या बाहेरचं!

उत्तर प्रदेशाच्या मुजफ्फरनगर जिल्ह्यात मांडी नावाचं गाव आहे. ती एक महत्त्वाची पुरातत्वीय साईट. अपघाताने उघडकीस आली. तिथे शेत नांगरलं जात असताना शेतकऱ्यांना सुमारे १० किलो वजनाची सोन्याची नाणी व दागिने मिळतात. त्याचा बोभाटा व्हायचा आत त्यातले बरेचसं सोनं वितळवलं जातं. मात्र, ही माहिती पोलिसांच्या कानापर्यंत पोहोचते. त्यावर लगेचच कार्यवाही होते आणि सोन्याचा उरलेला साठा जप्त केला जातो. त्याचा अभ्यास केल्यावर असे लक्षात येथे की हे सर्व सोन्याचे दागिने हरप्पन / सिंधू संस्कृतीच्या उत्तर कालखंडातील आहेत. (काही अभ्यासाकांचं आधी असं मत होतं की हा सोन्याचा साठा कुषाण काळातील असावा.) विशेष म्हणजे आतापर्यंत हरप्पन संस्कृतीच्या कालखंडात सोन्याचे जे काही दागिने मिळाले आहेत, त्यातला हा सर्वात मोठा साठा असल्याचे स्पष्ट झाले.

ही घटना गेल्या काही दशकातली. सोन्याच्या संदर्भातली ही खूपच महत्त्वाची निष्पत्ती. यापूर्वी सुद्धा हरप्पन संस्कृतीच्या ठिकाणांवरून सोनं मिळालं होत, पण अतिशय अल्प प्रमाणात. मात्र इथल्या सोन्यामुळे या संस्कृतीकडे पाहण्याचा दृष्टिकोनच बदलून गेला.

दुसरी गोष्ट १९९० च्या थोडीशी आधीची. नागपूरजवळ आडम नावाचं गाव आहे. तिथं शेत नांगरत असताना काही रोमन नाणी मिळाली. त्यांचा अभ्यास केला तेव्हा त्या ठिकाणाचे पुरातत्वीय महत्त्व वाढले. खरंतर आडम इथं पुरातत्वीय साईट असल्याचं माहीत होतंच, पण तिची क्षमता किती मोठी आहे, हे या नाण्यांवरून लक्षात आलं.

अशा अपघाताने मिळालेल्या कितीतरी छोट्या-मोठ्या पुराव्यांवरून आपला इतिहास, प्राचीन संस्कृती उलगडते. ती उलगडणारी अभ्यासशाखा म्हणजे पुरातत्वशास्त्र (Archaeology). 

सर्वसामान्य माणसाला या गोष्टींबद्दल कुतूहल असते, पण नेमकी माहिती नसते. म्हणूनच ‘भवताल इको-कोर्सेस’ तर्फे सर्वसामान्यांसाठी ‘पुरातत्वशास्त्राची ओळख’ (Introduction to Archaeology) हा शनिवार-रविवार असा ऑनलाईन वीकेंड कोर्स आखण्यात आला आहे. जरूर सहभागी व्हा आणि इतिहास, संस्कृती, जुना काळ कसा उलगडत जातो हे समजून घ्या...

कालावधी:

२७ एप्रिल ते २६ मे २०२४

अधिक माहिती व नावनोंदणीसाठी लिंक:

https://bhavatal.com/Ecocourse/Archaeology

(जागा मर्यादित; लगेचच नावनोंदणी करा.)

संपर्क:

9545350862 / bhavatal@gmail.com

(फोटो- साभार इंटरनेट)

--

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

भवताल" मार्च २०२४ अंक प्रसिद्ध !

 भवताल" मार्च २०२४ अंक प्रसिद्ध !

"भवताल मासिका" चा मार्च २०२४ चा अंक प्रसिद्ध झाला आहे. त्यात पुढील विषयांचा समावेश आहे:

• लाव्हा टनेल

६.५ कोटी वर्षांपूर्वीच्या ज्वालामुखी उद्रेकातून निर्माण झालेले एक अद्भुत स्ट्रक्चर (बेस्ट ऑफ महाराष्ट्र- १; महाराष्ट्रातील वैशिष्ट्यपूर्ण गोष्टींचा मागोवा घेणारा कॉलम)

• वनस्पतींचे नाव किती महत्त्वाचे?

(वनस्पती प्रजातींच्या मूळ नावांचा आणि त्याच्याशी संबंधित आशयाचा वेध घेणारी मांडणी)

• मेघालय - काझीरंगा

(एका आगळ्यावेगळ्या 'भवताल इकोटूर' चे रसपूर्ण वर्णन)

• भवताल बुलेटीन

('भवताल' च्या विविध उपक्रमांचा मागोवा)

• इको-अपडेट्स

(अवतीभवतीच्या पर्यावरणीय घटनांचा आढावा)

...

सोबत अंकाची पीडीएफ प्रत, कव्हर आणि नावनोंदणी करण्यासाठीची लिंक शेअर करत आहोत. कव्हर व नावनोंदणीची लिंक आपल्या संपर्कात शेअर करावी आणि नावनोंदणी करण्याचे आवाहन करावे.

नावनोंदणीसाठी लिंक:

https://www.bhavatal.com/connectus/masik-nondani-information

(आपण २०२४ या वर्षाची वर्गणी भरली नसल्यास रु. ५९० इतकी वार्षिक वर्गणी भरावी, जेणेकरून आम्हाला "भवताल" चा दर्जा यापुढेही टिकवण्यास मदत होईल.)

वर्गणी भरण्यासाठी,

G-pay:  9822840436

UPI:  abhighorpade@okhdfcbank

- संपादक

त्या" तलावातील गाळामुळे कोणतं रहस्य उलगडलं? • तुमच्यासाठी खास कोर्स ‘पुरातत्वशास्त्राची ओळख’

 त्या" तलावातील गाळामुळे कोणतं रहस्य उलगडलं?

• तुमच्यासाठी खास कोर्स ‘पुरातत्वशास्त्राची ओळख’

पुण्याकडून सासवड-जेजुरीला जाताना दिवे घाट लागतो. या घाटातून खाली पाहिलं की एक सुंदर तलाव दिसतो- मस्तानी तलाव. पावसाळ्यात चांगला पाऊस झाला तर तलावात बऱ्यापैकी पाणी असतं, नाहीतर कोरडा ठणठणीत. २००२ ते २००४ हा काळ महाराष्ट्रासाठी दुष्काळी होता. तलाव कोरडाच होता. त्याची पाणी साठवण्याची क्षमता वाढवण्यासाठी त्यातला गाळ उपसण्याचे ठरले. शेतकऱ्यांनी शेतासाठी गाळ उपसून न्यावा, असे जाहीर करण्यात आले. त्यांना गाळ मिळेल आणि तलावातला गाळही कमी होईल. या आवाहनाला थोडाफार प्रतिसाद मिळाला.

तलाव कोरडा असल्याची संधी साधून काही पुरातत्वअभ्यासकांनी त्यातल्या गाळाचा अभ्यास करण्याचे ठरवले. वेगवेगळ्या खोलीवरील गाळाचे नमुने मिळवले आणि त्यांचे विश्लेषण केले. त्यातून सर्वसाधारणपणे असे लक्षात आले की सुमारे दीड हजार वर्षांच्या काळात त्या भागातील हवामान आतासारखेच कोरडे होते. त्यात इतक्या काळात विशेष फरक पडला नव्हता... पण गाळावरून इतक्या जुन्या काळातील हवामानाचा उलगडा कसा करता आला?

छोट्याशा गोष्टीवरून इतिहास, संस्कृती उलगडणारी अभ्यासशाखा म्हणजे पुरातत्वशास्त्र (Archaeology)! त्याबद्दल अनेकांना कुतूहल असते, पण नेमकी माहिती नसते. म्हणूनच ‘भवताल इको-कोर्सेस’ तर्फे सर्वसामान्यांसाठी ‘पुरातत्वशास्त्राची ओळख’ (Introduction to Archaeology) हा शनिवार-रविवार असा ऑनलाईन वीकेंड कोर्स आखण्यात आला आहे.

कालावधी:

२७ एप्रिल ते २६ मे २०२४

(जागा मर्यादित.)

अधिक माहिती व नावनोंदणीसाठी लिंक:

https://bhavatal.com/Ecocourse/Archaeology

संपर्क:

9545350862 / bhavatal@gmail.com

--

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

पुरातत्वशास्त्राची ओळख’ अर्थात Introduction to Archaeology हा शनिवार-रविवार असा ऑनलाईन वीकेंड कोर्स आखण्यात आला आहे.

 प्राचीन संस्कृती, इतिहास कसे उलगडतात?

- तुम्हालाही पुरातत्वशास्त्र शिकता येईल

अलीकडेच मराठवाड्यातील प्रसिद्ध औसा किल्ल्यात प्रातिनिधिक उत्खनन झाले. त्यात काचेचे अतिशय बारीक आकाराचे मणी सापडले, त्यांना इवलीशी छिद्रं सुद्धा होती. याशिवाय इतरही गोष्टी मिळाल्या. ही आपल्या महाराष्ट्रातली गोष्ट.

प्रसिद्ध सिंधू अर्थात हरप्पण संस्कृतीची गोष्ट तर रोमांचक आहे. ब्रिटिशांच्या काळात रेल्वे रूळ टाकण्याचे काम सुरू होते. त्यासाठी लोक कुठून तरी चांगल्या पक्क्या विटा आणत होते. त्याचा माग घेतल्यावर प्राचीन जुन्या शहराचे अवशेष सापडले आणि या संस्कृतीचा शोध लागला...

एखादे मातीचे भांडे, खापरे, नाणे, वास्तू यावरून अनेक गोष्टींचा उलगडा होतो. पण या गोष्टींचा नेमका अर्थ कसा लावतात? गाडल्या गेलेल्या वस्तू व्यवस्थित कशा काढतात? त्यांची इतिहासाशी, संस्कृतीशी सांगड कशी घालतात? मुळात हे सारे कशासाठी करतात?

हे सर्व प्रश्न सामावून घेणारी अभ्यासशाखा म्हणजे पुरातत्वशास्त्र (Archaeology)! त्याबद्दल अनेकांना कुतूहल असते, पण नेमकी माहिती नसते. म्हणूनच ‘भवताल इको-कोर्सेस’ तर्फे सर्वसामान्यांसाठी ‘पुरातत्वशास्त्राची ओळख’ अर्थात Introduction to Archaeology हा शनिवार-रविवार असा ऑनलाईन वीकेंड कोर्स आखण्यात आला आहे.

कालावधी: २७ एप्रिल ते २६ मे २०२४

(जागा मर्यादित; लगेचच नावनोंदणी करा.)

अधिक माहिती व नाव नोंदणीसाठी लिंक:

https://bhavatal.com/Ecocourse/Archaeology

संपर्क:

9545350862 / bhavatal@gmail.com

--

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

अयोध्या दर्षण,,प्रवास, तिर्थक्षेत्र, परीतन बाबत माहिती

 

आशियातील स्वच्छ गावाची न ऐकलेली

 आशियातील स्वच्छ गावाची न ऐकलेली

कहाणी !

(मेघालय डायरी)

आशिया खंडातील स्वच्छ गाव कसं असेल?... मेघालयाला जाताना याबाबत बरीच उत्सुकता होती. चेरापुंजीमधून ‘मॉलिनाँग’ या गावात गेलो आणि हे गाव पाहिले तेव्हाच ही उत्सुकता शमली. हे गाव अगदी बांगलादेशच्या सीमेपासून काही अंतरावर. चेरापुंजीपासून मस्त दाट झाडी असलेल्या जंगलातून वळणा-वळणाचा घाट रस्ता या गावात जातो. या रस्त्याने आपण बरेच खाली उतरतो. मॉलिनाँग गावापासून आणखी खाली गेले की बांगलादेशच्या पातळीवर म्हणजे ब्रह्मपुत्रेच्या मैदानावर पोहोचतो.

पोहोचायला रात्र झाल्याने सकाळी उठून गावात फेरफटका मारला. रस्त्यावर कचरा सोडाच, साधा कपटासुद्धा नाही. जागोजागी कचरापेट्या. त्यासुद्धा बांबूने विणलेल्या. इतक्या आकर्षक की त्यात कचरा टाकायचं मन होत नाही. गावातील प्रत्येकाला स्वच्छतेची इतकी सवय झालीए की लहान मुलांपासून मोठ्यापर्यंत प्रत्येक जण स्वच्छतेची काळजी घेतो. घरे सजवलेली. झाडांवर विविधरंगी फुले येणारे ऑर्किड बांधलेले. गटारे तुंबलेली दिसत नाहीत, लोकही हसरे. रस्त्यावर पडलेलं पानसुद्साधा उचलून कचरापेटीत टाकतात. ‘मी कचरा केला नाही, तो मी उचलणार नाही...’ असा बाणा नाही. शाळकरी मुलं असोत वा मोठे, सर्वांचीच ही वर्तणूक... असे हे गाव. त्याला स्वच्छ किताब मिळाला नाही तरच नवल!

या छोट्याशा गावाने हे कसे साध्य केले, याची कहाणी अतिशय प्रेरणादायी आहे. गावातील ज्येष्ठ नागरिक आणि पूर्वीचे शिक्षक Lamphrang Khongthohrem यांनी ती सांगितली. ते आता सत्तरीत आहेत. त्यांची पिढी तारुण्यात असताना याची सुरुवात झाली. त्यामुळे ही गोष्ट त्यांच्या तोंडून ऐकणे हा आनंद होता. या कहाणीचा सार असा की, तिथे गावागावात जनावरे पाळली जातात. त्यात डुकरांचे प्रमाण सर्वाधिक. हे प्राणी आणि वस्ती एकाच ठिकाणी असेल तर त्यांचे खाद्य, विष्ठा, परिसरात वावरणे यामुळे दुर्गंधीला आमंत्रण. हे समजून गावाने महत्त्वाचे काम केले, ते म्हणजे- जनावरे पाळण्याचे ठिकाण गावापासून दूर हलवले. सर्वांची जनावरे गावापासून दूर एकाच ठिकाणी ठेवण्याची व्यवस्था केली. त्यामुळे गाव स्वच्छ व्हायला मदत झाली. आपोआपच संसर्ग, आजार, रोगराई यांचे प्रमाण कमी झाले.

याशिवाय स्वच्छतेबाबत शाळांमधून मुलामुलांमध्ये जागरुकता केली. त्यासाठी गावकऱ्यांनाही तयार केले. हळूहळू त्याचे चांगले परिणाम दिसायला लागले. लोकांना हुरूप आला. एका नियतकालिकाने गावाच्या प्रयोगाची दखल घेतली. हे माहीत झाल्यावर माध्यमांनी गावाला उचलून धरले. पर्यटक यायला लागले. हळूहळू मॉलिनाँग हे गाव प्रसिद्धीच्या झोतात आले आणि आशियातील स्वच्छ गाव म्हणून नावाजले गेले. त्याने पर्यटकांना आणखी आकर्षित केले. आता तर स्वच्छता ही बाब लोकांमध्ये भिनली आहे. गावात फिरताना त्याचा प्रत्यय येतो.

पण या स्वच्छतेला दुसरी बाजूसुद्धा आहे. Lamphrang Khongthohrem यांनी ती सांगितली. ते म्हणतात, ‘या स्वच्छ गावाच्या किताबामुळे आमचे प्राधान्यक्रमच बदलले आहेत. आता आम्हाला बाकी सारी कामे सोडून गावाची स्वच्छता टिकवून ठेवावी लागते. पर्यटकांना वेळ द्यावा लागतो. त्यामुळे आमची शेतीची कामे, काही रिती, प्रथा, परंपरागत कामे हे सारे मागे पडले आणि गावाचे नाव टिकवण्यासाठी हे करावे लागते.’

गावात आम्हाला जाणवलेला बदल म्हणजे, जो तो पर्यटकांना राहण्यासाठी कॉटेजेस बांधू लागला आहे. पूर्वी विरळ असलेली वस्ती आता दाट बनते आहे. स्थानिक लोकांशी बोललो तर त्यांनीही तेच बोलून दाखवले. पर्यटकांची संख्या वाढते आहे. त्यांना होम-स्टे उपलब्ध करून देण्यासाठी कॉटेजेस्, विविध बांधकामे बनत आहेत. हे सारे एकाच गावात होत असल्याने गर्दी एकवटत आहे. त्यात गावाची पूर्वीची ओळख आणि गावपण टिकणार का? हे आव्हान उभे राहिले आहे. ते गावाला पेलणार का आणि त्याला गाव कसे सामोरे जाणार? १०-१५ वर्षांनंतर गावाचे स्वरूप कसे असेल? असे अनेक प्रश्न मला पडले. गावातील काही रहिवाशांनीही ती बोलून दाखवली... आशियातील स्वच्छ गावाची कहाणी आणि त्याची माहीत नसलेली दुसरी बाजू समजून घेताना हा प्रदेश उलगडत जातो.

नेहमीच्या गोष्टींपलीकडचा मेघालय समजून घेण्यासाठी,

चलो मेघालय...

(Exclusive Meghalaya - Kaziranga)

26 Feb - 4 Mar 2024

9545350862 / bhavatal@gmail.com

(मोजक्याच जागा शिल्लक)

- अभिजित घोरपडे

................

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com

दगडांच्या देशा... मेघालया ! (मेघालय डायरी) राकट देशा, कणखर देशा, दगडांच्या देशा... महाराष्ट्राचे वर्णन करणाऱ्या या ओळी. पण *‘दगडांचा देश’* ही ओळख एकट्या महाराष्ट्राला लागू पडत नाही, तर ईशान्य भारतातील मेघालय या राज्याचेसुद्धा असेच वर्णन करण्याचा मोह होतो. कारण माहितीए?... ही गावांची नावे पाहा- Mawphlang (मॉफलाँग)... ‘सॅक्रेड फॉरेस्ट’ साठी प्रसिद्ध असलेलं गाव. Mawsynram (मॉसिनराम)... सर्वाधिक पावसाबाबत चेरापुंजीशी स्पर्धा करणारे गाव. Mawlynnong (मॉलिनाँग)... आशिया खंडातील सर्वांत स्वच्छ ठरलेले गाव. या सर्व गावांच्या नावांमधे एक साम्य आढळते. ते म्हणजे, या सर्व गावांची नावे ‘Maw / मॉ’ यापासून अक्षरापासून सुरू होतात. फक्त इतकीच गावे नव्हेत, तर Mawkriah, Mawlai, Mawtnun, Mawshynrut, Mawthadraishan, Mawphanlur, Mawnan… अशी अनेक गावे मेघालयात आहेत. तिथे फिरताना अशी कितीतरी गावे लागतात. त्यातील ‘Maw / मॉ’ या शब्दाचा अर्थ माहितीए?... त्याचा अर्थ- दगड किंवा खडक. Mawphlang म्हणजे खडक व गवत किंवा गवतावरचा खडक. Mawlynnong म्हणजे खडकाचे गाव. काही जण सांगतात- खडकाची गुहा. Mawkriah म्हणजे खडकाची बास्केट. Mawlai म्हणजे खडक आणि तीन. याचे अनेक अर्थ काढतत. हे गाव शिलाँग या मुख्य गावापासून तीन मैल अंतरावर आहे. या गावात तीन गौरवार्थ दगड (स्मारके) आहेत. काही जण याचा अर्थ हद्दीचा दगड असाही सांगतात... असे हे गावाच्या नावांचे दगड पुराण! याशिवाय मेघालयात मोठ्या संख्येने शिळास्मारके पाहायला मिळतात. लोकांच्या स्मरणार्थ / गौरवार्थ शिळा उभारण्याची प्रथा आहे. ‘यू- मावथो – दूर - ब्रीव’ या ठिकाणी तर एकाच परिसरात शेकडो शिळा उभारल्या आहेत. याशिवाय अनेक गावांमधे दगड उभारून केलेली स्मारके आहेतच. आता सांगा, अशा राज्याला ‘दगडांचा देशा’ नाही म्हणायचे तर आणखी काय...? ... नेहमीच्या गोष्टींपलीकडचं काही समजून घेण्यासाठी, चलो मेघालय, Exclusive @gmail.com - अभिजित घोरपडे

 दगडांच्या देशा... मेघालया !

(मेघालय डायरी)

राकट देशा, कणखर देशा, दगडांच्या देशा... महाराष्ट्राचे वर्णन करणाऱ्या या ओळी. पण *‘दगडांचा देश’* ही ओळख एकट्या महाराष्ट्राला लागू पडत नाही, तर ईशान्य भारतातील मेघालय या राज्याचेसुद्धा असेच वर्णन करण्याचा मोह होतो. कारण माहितीए?...

ही गावांची नावे पाहा-

Mawphlang (मॉफलाँग)... ‘सॅक्रेड फॉरेस्ट’ साठी प्रसिद्ध असलेलं गाव.

Mawsynram (मॉसिनराम)... सर्वाधिक पावसाबाबत चेरापुंजीशी स्पर्धा करणारे गाव.

Mawlynnong (मॉलिनाँग)... आशिया खंडातील सर्वांत स्वच्छ ठरलेले गाव.

या सर्व गावांच्या नावांमधे एक साम्य आढळते. ते म्हणजे, या सर्व गावांची नावे ‘Maw / मॉ’ यापासून अक्षरापासून सुरू होतात. फक्त इतकीच गावे नव्हेत, तर Mawkriah, Mawlai, Mawtnun, Mawshynrut, Mawthadraishan, Mawphanlur, Mawnan… अशी अनेक गावे मेघालयात आहेत. तिथे फिरताना अशी कितीतरी गावे लागतात. त्यातील ‘Maw / मॉ’ या शब्दाचा अर्थ माहितीए?... त्याचा अर्थ- दगड किंवा खडक.

Mawphlang  म्हणजे खडक व गवत किंवा गवतावरचा खडक.

Mawlynnong  म्हणजे खडकाचे गाव. काही जण सांगतात- खडकाची गुहा.

Mawkriah  म्हणजे खडकाची बास्केट.

Mawlai  म्हणजे खडक आणि तीन. याचे अनेक अर्थ काढतत. हे गाव शिलाँग या मुख्य गावापासून तीन मैल अंतरावर आहे. या गावात तीन गौरवार्थ दगड (स्मारके) आहेत. काही जण याचा अर्थ हद्दीचा दगड असाही सांगतात... असे हे गावाच्या नावांचे दगड पुराण!

याशिवाय मेघालयात मोठ्या संख्येने शिळास्मारके पाहायला मिळतात. लोकांच्या स्मरणार्थ / गौरवार्थ शिळा उभारण्याची प्रथा आहे. ‘यू- मावथो – दूर - ब्रीव’ या ठिकाणी तर एकाच परिसरात शेकडो शिळा उभारल्या आहेत. याशिवाय अनेक गावांमधे दगड उभारून केलेली स्मारके आहेतच.

आता सांगा, अशा राज्याला ‘दगडांचा देशा’ नाही म्हणायचे तर आणखी काय...?

...

नेहमीच्या गोष्टींपलीकडचं काही समजून घेण्यासाठी,

चलो मेघालय,

Exclusive Meghalaya - Kaziranga

(26 Feb - 4 March 2024)

9545350862

bhavatal@gmail.com

- अभिजित घोरपडे

भवताल

 भवताल" डिसेंबर २०२३ अंक !

नमस्कार.

"भवताल मासिका" चा डिसेंबर २०२३ चा अंक प्रसिद्ध झाला आहे. त्यात पुढील विषय वाचायला मिळतील=

• मंझानारेस बये (आपल्याकडील नदीकाठच्या लेखकाने स्पेन मधील नदीशी साधलेला संवाद)

• जंगलांकडून माळरानांकडे... (भवताल दिवाळी विशेषांकाचे संपादकीय)

• मृत्यूशय्येवर माळढोक (माळढोक पक्ष्याची माहिती, सद्यस्थिती मांडणारा लेख)

• मेघालय डायरी (मेघालय राज्याचे आगळे-वेगळे पैलू मांडणारी मालिका)

• आणि इतरही...

सोबत अंकाची PDF कॉपी, कव्हर आणि अंकाची नावनोंदणी करण्याची लिंक देत आहोत.

कव्हर व लिंक आपल्या संपर्कात शेअर करून लोकांना अंकाची नावनोंदणी करण्यास सांगावे, हे आवाहन.

नावनोंदणीसाठी लिंक:

https://www.bhavatal.com/connectus/masik-nondani-information

- संपादक, भवताल मासिक

................

भवताल

(हवा, पाणी, पर्यावरणाचा आरसा)
९५४५३५०८६२ / bhavatal@gmail.com

Bhavatal
(A platform dedicated to issues in water, environment and sustainability)
9545350862 / bhavatal@gmail.com