*विमान किती उंचावरून उडू शकतं ?* अपवाद मन, भरारी घेता येते

 🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴

       *विमान किती उंचावरून उडू शकतं ?*

*विमान हवेतून उडत जातं, त्यामुळे हवेचे हे गुणधर्मच ते जास्तीत जास्ती किती उंचीवरून उडू शकतं, हे निश्चित करत असतात. समुद्रसपाटीवर हवा जितकी दाट असते तितकी ती अधिक उंचीवर असत नाही. जसजसे आपण अधिक उंचीवर जाऊ तसतशी हवा विरळ होत जाते. तिचा दाब कमी होत जातो.*

*ज्या उंचीवर विमान साधारणपणे उडतं, तिथली हवा तर चांगलीच विरळ असते, आणि त्यामुळे तिचा दाब फारच कमी असतो. तो दाब त्या विमानातल्या प्रवाशांना सहन होणं शक्य नसतं. त्यामुळे सर्व नागरी विमानांमध्ये दाब नियंत्रित केलेला असतो. यालाच प्रेशराईज्ड इंटिरियर असं म्हणतात.*

*त्यामुळे प्रवाशांना प्रवास सुसह्य होत असला, तरी त्या विमानाच्या सांगाड्याला आतल्या आणि बाहेरच्या दाबातल्या फरकाला तोंड द्यावं लागतं, आतल्या हवेचा दाब जास्त असल्यामुळे बाहेरच्या दिशेनं काम करत असलेल्या बलाचा ताण त्या पत्र्याला सहन करावा लागतो. ज्या ऍल्युमिनियमच्या मिश्रघातूपासून विमानाचा सांगाडा तयार केला जातो, त्याच्या या ताण सहन करण्याच्या क्षमतेला मर्यादा असतात, त्यामुळे आतल्या आणि बाहेरच्या हवेच्या दाबातला फरक एका विशिष्ट मयदिपलीकडे जाऊन चालत नाही.*

*थोडक्यात, त्यापायी विमानाच्या उडण्याची कमाल उंची निर्धारित केली जाते. तरीही जितकी उंची अधिक, तितकी हवा विरळ असल्यामुळे तिचा विरोधही कमी होतो. त्यापायी वेग वाढवता येतो.*

*या दोन परस्परविरोधी घटकांचा विचार करून विमानाच्या आतला हवेचा दाब समुद्रसपाटी इतका न ठेवता साधारण पाच-सहा हजार फूट उंचीवर असणाऱ्या हवेच्या दाबाइतका ठेवला जातो. त्यामुळे विमानाला अधिक उंची गाठणं शक्य होतं. तरीही उंचीवर जसजशी हवा विरळ होते, तसतसं त्यातलं ऑक्सिजनचं प्रमाणही कमी होत जातं. विमानाच्या इंजिनातल्या जेट इंधनाच्या ज्वलनासाठी ऑक्सिजनची आवश्यकता असते. त्यामुळे अधिक उंचीवर गेल्यास त्या इंजिनाच्या कार्यक्षमतेतही घट होते. कमाल उंची निर्धारित करणारा हा दुसरा घटक आहे.*

*या दोन्हींचा विचार करता नागरी उड्डाणं साधारण २८००० ते ३५००० फूट म्हणजेच ९००० ते १२००० मीटर उंचीवरून उड़तात. कॉन्कॉड हे आता रद्द केलं गेलेलं स्वनातीत विमान त्याहूनही जास्त म्हणजे ५०००० फूट उंचीवरून उडत असे; पण ती कमाल उंची झाली.*

*उंचीची ही मर्यादा अर्थात नागरी विमानांना लागू आहे. लष्करी विमानं प्रेशराईज्ड नसतात. त्याऐवजी त्यातले वैमानिक दाबापासून संरक्षण करणारे विशिष्ट पोशाख घालतात, त्यामुळे ती विमानं अधिक उंचीवरून उडू शकतात. त्यांच्यावर फक्त ऑक्सिजनच्या उपलब्धतेची मर्यादा पडते. ती विमानं ९०००० फूट म्हणजेच ३०००० मीटरची उंची गाठू शकतात.....*

*डाॅ. बाळ फोंडके यांच्या 'किती ?' या पुस्तकातुन...*

🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴🎴